پرتال جامع علوم پزشکی

تشريح كاسه سر[1]

فايده مجموع استخوان جمجمه در آن است كه براى مغز، مانند سپرى پوشاننده و نگهدارنده آن در برابر آسيب‏ها و ضربه‏هاى خارجى مى‏باشد، و فايده (و حكمت) در آفرينش آن از قطعات متعدد و استخوان‏هاى بيشتر از يكى، در دو گفتار خلاصه‏

مى‏گردد، گفتار نخست نسبت به خود استخوان جمجمه مى‏باشد و گفتار دوم نسبت به آنچه در بر دارد.

گفتار نخست به دو فايده تقسيم مى‏شود:

1. هرگاه آسيبى از شكستگى و عفونت در جزيى از سر عارض گردد، لزوماً همه سر را در بر نمى‏گيرد ولى اگر استخوان سر يك دست بود، همه آن مورد تهديد قرار مى‏گرفت.

2. در يك استخوان يك دست، تفاوت در سختى، نرمى، اسفنجى بودن، متراكم بودن، نازكى و ستبرى وجود ندارد در صورتى كه اين تفاوت را استخوان چند قطعه اقتضا مى‏نمايد (و بدان نياز مى‏باشد).

گفتار دوم (نسبت به آنچه در بر دارد) فايده‏اى است كه به واسطه قطعات (شؤون) سامان مى‏يابد يكى نسبت به خود مغز است و آن ايجاد روزنه و منفذ براى عبور بخارات غليظ كه در سر تحليل مى‏پذيرد و امكان عبور از خود استخوان حجيم سر را ندارد، و مغز با اين تحلل (از راه اين منافذ) پاكسازى مى‏گردد، و فايده ديگر نسبت به رشته‏هاى عصبى مى‏باشد كه از مغز انشعاب مى‏يابد و در اعضاى سر ريشه گرفته است. در اين دو فايده بين مغز و دو چيز ديگر نيز مشاركت وجود دارد:

1. فايده نسبت به رگ‏ها و شريان‏هاى وارد در سر از طريق اين شؤون (منافذ)؛

2. فايده نسبت به پرده ستبر سنگين كه اجزاى آن به اين شؤون (درزها) چسبيده‏اند، لذا از مغز جدا بوده و باعث سنگينى آن نمى‏گردند.

شكل طبيعى استخوان جمجمه كروى مى‏باشد به خاطر دو خصوصيت و فايده:

1. نسبت به فضاى داخل سر، و آن وسعت بيشتر شكل كروى نسبت به اشكال هندسى ديگر با خطهاى راست مى‏باشد هرگاه اضلاع آن برابر باشند؛

2. نسبت به خارج سر، زيرا شكل كروى در برابر ضربه‏هاى خارجى به اندازه اشكال داراى زاويه آسيب پذير نمى‏باشد.

يادآورى مى‏كنيم كه شكل سر با كروى بودن متمايل به درازا (بيضى) مى‏باشد، زيرا رويش گاه رشته‏هاى عصب در طول سر قرار دارد[2] و بدين وسيله (توسط اعصاب) فشار بر مغز وارد نمى‏گردد، براى استخوان سر دو برآمدگى در جلو و عقب آن قرار دارد تا از اعصاب فرود آمده به دو سو نگه دارى نمايد.[3]

درزهاى كاسه سر

براى اين شكل سر درزهاى سه گانه واقعى‏[4] و دو درز دروغين قرار دارد:

1. درز تاجى‏[5]، اين درز با استخوان پيشانى مشترك بوده (و به صورت كمانى) به آن مفصل شده است‏[6]؛

2. درز سهمى‏[7]، اين درز خط راستى در وسط سر مى‏باشد و سر را به درازا به دو نيمه تقسيم مى‏نمايد، به اين درز به تنهايى درز سهمى و به اعتبار پيوند آن با درز تاجى، درز سفّودى‏[8] اطلاق مى‏كنند و (در اين هنگام) شكل آن مانند كمانى كه در وسط آن خط راستى كشيده شده (ديده مى‏شود[9]؛

3. درز لامى‏[10]، اين درز بين استخوان سر (آهيانه) از پشت و قاعده آن (استخوان وتدى) مشترك مى‏باشد و آن به صورت زاويه‏اى‏[11] است كه نقطه آن بر انتهاى درز سهمى قرار دارد، و از آن جهت درز لامى ناميده مى‏شود كه شبيه لام در كتابت يونانى مى‏باشد، اين درز به ضميمه دو درز پيشين به صورت (؟ مى‏باشد.[12]

دو درز دروغين در طول سر و دو طرف درز سهمى و به موازات آن كشيده شده، اين دو بطور كامل در استخوان سر فرو نرفته، لذا آن دو را درز قشرى (پوستى) مى‏نامند، هرگاه اين دو درز با سه درز حقيقى پيشين پيوند داده شود اين شكل (؟ به وجود مى‏آيد.

اشكال غير طبيعى سر

شكل سر به صورت غير طبيعى سه گونه مى‏باشد:

1. جلوى سر برآمدگى نداشته باشد در نتيجه فاقد درز تاجى مى‏گردد[13]؛

2. عقب سر برآمدگى نداشته باشد در نتيجه فاقد درز لامى مى‏گردد[14]؛

3. جلو و عقب سر هر دو برآمدگى نداشته باشد، لذا به صورت كروى (توپى) كه در طول و عرض برابر است، مى‏گردد.

فاضل طبيبان، جالينوس گويد: اين شكل از سر (يعنى كروى) چون تمام جوانب در آن برابر است، عدل در آفرينش اقتضا مى‏كند، درزها در آن به صورت مساوى بوده باشند، لذا در شكل طبيعى سر در طول يك درز (سهمى) و در عرض آن دو درز (تاجى و لامى) وجود دارد، ولى در اين شكل در طول يك درز و در عرض نيز يك درز مى‏باشد؛ بنا بر اين درز عرضى درست در وسط عرضِ سر از گوش تا گوش كشيده شده، چنان كه درز طولى نيز درست در وسط طولِ سر، آن را قطع مى‏نمايد.

فاضل ياد شده در ادامه گويد: امكان ندارد براى سر، شكل چهارمى از اشكال غير طبيعى تصور نمود، مثلًا طول سر كمتر از عرض آن باشد، زيرا در اين صورت از بطن‏هاى مغز يا جرم آن چيزى كاسته مى‏گردد كه اين امر مخل حيات و مانعى براى درستى تركيب سر مى‏باشد، بنا بر اين جالينوس نظريه پيشواى طبيبان بقراط را درست انگاشته كه‏